Nhiều cụ già đã bị lừa mất số tiền cả đời chắt chiu, tích cóp, thậm chí có trường hợp mất tới hàng tỷ đồng. Đây là vấn đề nghiêm trọng cần được xã hội quan tâm, giải quyết kịp thời.

Nạn nhân mới của những trò lừa đảo cũ

Thiếu tướng Nguyễn Văn Giang, Phó Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05, Bộ Công an) chỉ ra các hình thức lừa đảo trực tuyến phổ biến nhất ở Việt Nam gồm: giả danh người thân cần mượn tiền; lừa nâng cấp lên 4G, 5G để chiếm quyền kiểm soát sim điện thoại, từ đó đánh cắp tiền trong ví điện tử, tài khoản ngân hàng; lừa cài đặt phần mềm giả danh cơ quan thuế, ứng dụng định danh điện tử; giả nhân viên ngân hàng, tổ chức tài chính, cơ quan công quyền để lấy thông tin tài khoản người dùng; lừa đảo qua Zalo, Wechat, dẫn dụ yêu cầu chuyển khoản để mua hàng rồi chặn liên lạc; kêu gọi đầu tư tài chính, đa cấp, giao dịch ngoại hối, tiền ảo, tiền số, mua hàng, trúng thưởng.

Đầu năm 2024, bà Nguyễn Thị L., 68 tuổi (tại Hà Nội), đã bị lừa mất 100 triệu đồng qua mạng xã hội Facebook. Một kẻ lừa đảo đã giả danh là con trai bà, thông báo rằng đang gặp khó khăn tài chính và cần gấp một khoản tiền lớn để giải quyết. Bà L. tin tưởng, chuyển khoản ngay lập tức mà không kiểm tra lại thông tin.

Nhiều trường hợp, kẻ lừa đảo sử dụng các tài khoản giả mạo trên mạng xã hội để kết bạn, trò chuyện và sau đó đề nghị người già chuyển tiền với lý do khẩn cấp, như: chữa bệnh, đầu tư hoặc giúp đỡ người thân. Tháng 12/2023, ông Trần Văn M., 72 tuổi, nhận được tin nhắn trên Zalo từ một người tự xưng là nhân viên ngân hàng, thông báo rằng tài khoản của ông có giao dịch bất thường và yêu cầu cung cấp mã OTP để xác nhận. Tin tưởng vào thông tin này, ông M. đã cung cấp mã OTP và sau đó phát hiện ra số tiền 150 triệu đồng trong tài khoản đã bị rút hết...

Đã vài tháng trôi qua, nhưng bà T.T.Th. (55 tuổi, ngụ quận Bình Thạnh, TP Hồ Chí Minh) vẫn chưa hết bàng hoàng sau khi bị lừa cài đặt ứng dụng VNeID và mất 60 triệu đồng. Ngày 1/3, bà nhận được cuộc gọi từ một người đàn ông tự xưng là cán bộ công an, yêu cầu bà cài đặt VNeID để kích hoạt định danh mức 2.

Vì gần đây bà có làm căn cước công dân và được hướng dẫn cài đặt ứng dụng VNeID để kích hoạt tài khoản định danh điện tử mức 2 trên điện thoại, bà không nghi ngờ. Người đàn ông hướng dẫn bà truy cập vào trang web "dichvucong.bvgov.com" để tải ứng dụng VNeID, tạo tài khoản và đăng nhập. Chỉ vài phút sau, bà nhận được thông báo rằng tài khoản ngân hàng của mình đã bị chuyển 60 triệu đồng. Chồng bà tá hỏa đưa bà đến Công an quận Bình Thạnh để trình báo sự việc.

Những trò lừa đảo này không mới nhưng mỗi năm vẫn có rất nhiều người cao tuổi bị các đối tượng lừa đảo. Những vụ lừa đảo này không chỉ gây tổn thất tài chính, còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý, sức khỏe của người già. Các chuyên gia tâm lý học cho biết, sau khi bị lừa, nhiều người già rơi vào trạng thái lo lắng, trầm cảm và mất niềm tin vào xã hội. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến tinh thần, thể chất, sự tổn thương tâm lý do bị lừa đảo có thể kéo dài, gây ra nhiều vấn đề sức khỏe tinh thần như trầm cảm, lo âu và stress.

Theo thống kê năm 2023, tỷ lệ người dùng nhận tin nhắn, cuộc gọi lừa đảo chiếm tới 73%. Các đối tượng tội phạm mạng liên tục thay đổi phương thức, thủ đoạn, triệt để lợi dụng công nghệ mới để tấn công, xâm nhập, lừa đảo quy mô lớn, gây thiệt hại lớn về kinh tế, ảnh hưởng xấu đến trật tự an toàn xã hội, đe dọa cuộc sống của người dân. Trung tướng Nguyễn Minh Chính, Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05, Bộ Công an) cho biết, trước diễn biến phức tạp, phương thức thủ đoạn tinh vi của các đối tượng chiếm đoạt tài sản qua mạng, A05 đã xác định đây không phải là nhiệm vụ riêng của lực lượng công an, cần có sự tham gia, huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị, sự phối hợp của các bộ, ngành, cơ quan, doanh nghiệp và người dân. Năm 2023, A05 đã phát hiện hơn 3.500 vụ việc lừa đảo, gây thiệt hại lớn cho người dân.

Bảo vệ người già trước nạn lừa đảo

Thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông cho thấy, người cao tuổi (55 tuổi trở lên) là một trong những nhóm người sử dụng internet tích cực, chiếm gần 20% tổng dân số sử dụng internet. Họ cũng là những đối tượng chính của các cuộc tấn công mạng. Mặc dù vậy, hiện nay chưa có chương trình hay nội dung chính thức nào về "kiến thức số" hay "an toàn trực tuyến" dành riêng cho người cao tuổi tại Việt Nam.