Theo công bố của Ngân hàng Nhà nước (NHNN), đoàn thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật trong hoạt động kinh doanh vàng sẽ tiến hành thanh tra đối với 2 NH (Eximbank, TPBank) và 4 công ty vàng (SJC, PNJ, DOJI, Bảo Tín Minh Châu).

Nội dung thanh tra là việc chấp hành các quy định của pháp luật về hoạt động kinh doanh vàng; phòng chống rửa tiền; chế độ kế toán, lập và sử dụng hóa đơn, chứng từ; kê khai và thực hiện nghĩa vụ thuế.

Có đầu cơ, làm giá vàng

Các công ty như SJC, PNJ, DOJI và Bảo Tín Minh Châu là những thương hiệu lớn trên thị trường vàng từ nhiều năm qua. Kể từ sau khi Nghị định 24/2012/NĐ-CP về quản lý thị trường vàng được ban hành, vàng miếng SJC trở thành thương hiệu quốc gia và do NHNN độc quyền sản xuất, các công ty vàng chỉ kinh doanh, mua đi bán lại vàng miếng SJC.

Tại buổi họp báo về tình hình kinh tế - xã hội TP HCM mới đây, bà Lê Thúy Hằng, Tổng Giám đốc Công ty Vàng bạc Đá quý Sài Gòn (SJC), đề xuất bỏ độc quyền vàng miếng và nhìn nhận độc quyền vàng miếng không mang lại lợi ích cho SJC, thậm chí doanh nghiệp (DN) còn bị mang tiếng trục lợi. Dù giá chênh lệch 15 - 20 triệu đồng hay hơn nữa thì công ty cũng không được lợi.

Trước đó, tại đại hội cổ đông thường niên năm 2024 của Công ty Vàng bạc Đá quý Phú Nhuận (PNJ), lãnh đạo PNJ cho hay: "Cực kỳ gặp khó khăn về nguồn nguyên liệu, có những lúc PNJ không có vàng để chế tác và bán hàng".

Do chỉ mua nguyên liệu chính ngạch, lãnh đạo PNJ cho biết diễn biến giá vàng lên xuống thất thường thời gian qua gây áp lực cho công ty trong việc mua dự trữ, khó tính toán thời điểm mua vào để có mức giá phù hợp.

Báo cáo tài chính của SJC chỉ ra đầu năm 2023, giá trị hàng tồn kho của SJC là 1.172 tỉ đồng nhưng đến cuối năm đã lên tới 1.363 tỉ đồng. Với lượng hàng tồn kho tăng cộng với giá vàng trong năm ngoái tăng từ 67 triệu đồng/lượng lên 76 triệu đồng/lượng nên doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ của SJC lên tới 28.400 tỉ đồng, tăng 1.247 tỉ đồng so với đầu năm. Lợi nhuận sau thuế đạt 60,9 tỉ đồng.

Điểm đáng chú ý là trong năm 2023 có 7 cá nhân và một số khách hàng khác bán vàng cho SJC với giá trị 17.400 tỉ đồng. Ngược lại, SJC cũng bán vàng cho 5 DN và các khách hàng khác với giá trị hơn 23.000 tỉ đồng. Chi phí lãi vay của công ty này tăng mạnh từ 142 tỉ đồng vào đầu năm lên tới 1.879 tỉ đồng vào cuối năm 2023.

Tại thời điểm cuối năm 2023, hàng tồn kho của PNJ lên đến 10.940 tỉ đồng, trong đó thành phẩm là 7.079 tỉ đồng, hàng hóa 2.307 tỉ đồng, nguyên vật liệu 1.336 tỉ đồng… Do con số tồn kho lớn nên PNJ đang có lợi thế trong kinh doanh. Báo cáo tài chính quý I/2024 của PNJ thể hiện mức doanh thu thuần tăng trưởng 29%, lên ngưỡng 12.594 tỉ đồng.

Hoạt động bán vàng 9999 đã đem về gần 520 tỉ đồng doanh thu cho PNJ, tương đương tỉ trọng 41%, cao hơn rất nhiều so với cùng kỳ năm ngoái. Điều này cũng dễ hiểu bởi trong quý I/2024, giá vàng miếng tăng hơn 14%, vàng nhẫn tăng gần 20%. Sau khi trừ chi phí hoạt động kinh doanh, PNJ ghi nhận 738 tỉ đồng lợi nhuận sau thuế, tăng hơn 17% so với quý IV/2023.

Tập đoàn DOJI là DN hoạt động với lĩnh vực chính là sản xuất - kinh doanh vàng, kim hoàn, đá quý, trang sức… Báo cáo tài chính năm 2023 của DOJI công bố cho thấy lợi nhuận sau thuế đạt 491,3 tỉ đồng, giảm mạnh so với con số 1.016 tỉ đồng của năm trước đó. Dù vậy, trung bình mỗi ngày tập đoàn này vẫn lãi hơn 1,34 tỉ đồng. 

Trong khi đó, số liệu của TPBank chỉ ra hết năm 2023, NH này tồn kho vàng với giá trị 1.014 tỉ đồng. Nếu tính giá vàng SJC vào đầu năm nay là 76 triệu đồng/lượng, lúc đó TPBank đang nắm giữ khoảng trên 13.340 lượng vàng SJC. Tuy nhiên, đến hết quý I, NH này đã giảm giá trị vàng nắm giữ xuống còn 428 tỉ đồng.

Trước những thông tin trên, chủ một DN kinh doanh vàng tại TP Hà Nội đề xuất NHNN xác định những đối tượng được thanh tra có đầu cơ, làm giá thị trường vàng hay không? Nguồn cung vàng từ đâu để các NH thương mại và DN kinh doanh - sản xuất trang sức, vàng nhẫn?

Không thể nhập khẩu vàng để bình ổn giá

Về giải pháp đối với thị trường vàng ở thời điểm hiện tại, chuyên gia Nguyễn Đức Hùng Linh cho rằng trước tiên cần nhìn lại lịch sử để thấy rằng trong giai đoạn từ năm 2014 đến nay vẫn có những thời điểm không cần nhập khẩu, không cần phá độc quyền thương hiệu vàng miếng SJC, chênh lệch giá vàng được kiểm soát, giá vàng trong nước và thế giới đồng pha gần như tuyệt đối.

Theo ông Linh, giai đoạn từ tháng 8-2023 đến nay, giá vàng trong nước và thế giới cùng có xu hướng tăng. Tuy nhiên, nếu quan sát kỹ thì có 2 giai đoạn giá vàng trong nước tăng trong khi giá thế giới đi ngang, nới rộng chênh lệch giá vàng miếng SJC với thế giới lên 32% và 26%. Chênh lệch này có nguyên nhân đến từ lãi suất thấp, kênh chứng khoán và bất động sản đều trầm lắng…

"Khi thấy giá vàng trong nước và chênh lệch giá vàng không hoàn toàn phản ánh cân đối cung và cầu, việc "trị" chênh lệch không thể chỉ dựa vào việc nhập khẩu vàng ồ ạt để bình ổn giá. Hành động này không chỉ đi chệch mục tiêu mà còn lãng phí các nguồn lực dự trữ không cần thiết. Lúc này, các biện pháp hành chính làm minh bạch thị trường vàng như thanh tra, điều tra, bắt buộc sử dụng hóa đơn... sẽ là liều thuốc hiệu quả, bảo đảm sự minh bạch và ngăn chặn thao túng giá mà không tốn dự trữ ngoại hối để nhập vàng" - ông Linh đề xuất.