Chênh vênh trong thời đại số

Trước khi có các phương tiện nghe nhìn, sách là con đường thuận tiện nhất để con người tiếp cận với thông tin, văn hóa và tri thức. Tuy nhiên cùng với sự phát triển vũ bão của công nghệ thông tin cũng như sự hấp dẫn của các phương tiện nghe nhìn (truyền hình, phim ảnh, youtube, facebook, instagram...), việc đọc sách càng ngày càng trở nên lép vế.

Ở Việt Nam, từ thời điểm mạng internet phủ sóng hầu hết diện tích đất nước, hình ảnh dễ thấy nhất là ở khắp mọi nơi từ quán cà phê, công viên, nhà hàng, khách sạn, sân bay… hình ảnh người già, người trẻ cho đến các bé thiếu nhi chăm chú lướt web, xem youtube, mạng xã hội cùng chiếc điện thoại di động.

Các hội sách thu hút được nhiều độc giả tới tham quan, mua sách.

Những năm gần đây, trung bình mỗi năm có hàng triệu chiếc smartphone với đủ loại mẫu mã, giá thành được bán ra và trở thành mặt hàng thông dụng đối với mỗi gia đình. Dễ dàng nhận thấy, hiện nay, một học sinh tiểu học cũng có thể được trang bị và sử dụng thành thạo máy tính, điện thoại.

Các quầy sách báo vốn là điểm hẹn ưa thích của nghiều người dần được thay thế bằng các cửa hàng game, dịch vụ mua bán, sửa chữa điện thoại. Tại các nhà sách, phần lớn phụ huynh, học sinh chỉ đến để mua đồ chơi hay dụng cụ học tập. Hình ảnh những người trẻ miệt mài đọc, tìm kiếm sách mỗi ngày một thưa vắng.

Ngoài việc ngó lơ sách, hiện nay trong giới trẻ đang tồn tại thực trạng khá nhức nhối đó là đọc sách theo phong trào, đọc để không bị lạc hậu, cho bằng bạn bằng bè. Có một thời gian những cuốn sách như “Mãi mãi tuổi 20”, “Nhật kí Đặng Thùy Trâm” làm mưa, làm gió trên thị trường sách nhưng khi được hỏi về nội dung cuốn sách thì một phần trong số đó lại không thể trả lời được.

Cũng có thời điểm, “Thế giới phẳng”- cuốn sách rất thành công của nhà kinh tế - xã hội học Thomas Friedman, trở nên cháy hàng ở mọi nhà sách. Cuốn sách trình bày những quan điểm mới lạ đối với bạn đọc trong nước về xu thế toàn cầu hóa, “Thế giới phẳng” không phải là một cuốn sách dễ đọc, phần lớn người đọc không hiểu hết tư tưởng của tác giả.

Thế là dù không thích, không hiểu nhưng các bạn trẻ vẫn chạy đi mua những cuốn sách mà mọi người vẫn đọc để mình không trở thành người lạc hậu. Và lạ thay, theo một số quản lý các nhà sách như nhà sách Tiến Thọ, nhà sách Fahasa… các bạn trẻ Việt Nam hiện nay khi tới cửa hàng sách thường lựa chọn các thể loại ngoại văn mà chủ yếu là truyện ngôn tình Trung Quốc mà bỏ bê các tác phẩm văn học nước nhà.

Đó là chưa kể tới việc hiện nay thị trường sách vô cùng phong phú về nội dung và hình thức, có nhiều sách được coi là “sách đen” vẫn được giới trẻ truyền tay nhau đọc hăng say. Thay vào việc ra các hiệu sách để mua sách chuyên ngành, các cuốn sách về văn hóa - giáo dục…đa số bạn trẻ dành thời gian lướt facebook, tìm kiếm thông tin, đọc sách trực tuyến. Họ sẵn sàng bỏ hàng giờ đồng hồ để ngồi bên chiếc máy tính đọc hàng chục, hàng trăm những mẩu truyện sến, vô thưởng vô phạt.

Bạn Đào Trúc Linh (sinh viên năm cuối Học viện Báo chí và Tuyên truyền) chia sẻ: “Vốn là một người yêu sách, em thường xuyên lên thư viện trường để mượn và đọc sách. Trong thư viện có rất nhiều sách hay, thậm chí là những cuốn sách mà bây giờ khó có thể tìm thấy trong các hiệu sách. Thế nhưng, số lượng sinh viên của trường lên thư viện mượn sách rất ít. Thậm chí đôi khi trong phòng đọc sách của trường chỉ có độ 5-10 bạn.

Thời điểm đông nhất có lẽ là vào giai đoạn cao điểm làm luận văn tốt nghiệp”. Còn đối với bạn Hoàng Mai Linh (sinh viên trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn), đọc sách từ lâu đã trở thành một việc khá “xa xỉ”. Mỗi lần cầm sách lên đọc bạn đều cảm thấy buồn ngủ, trong khi đó bạn có thể cầm điện thoại lướt web, xem phim, chơi game thậm chí đọc truyện, tìm kiếm tài liệu mà không thấy chán.

Một thực trạng đáng báo động, đó là việc các bạn trẻ đang phụ thuộc quá nhiều vào các loại hình truyền thông. Thay vì việc lên thư viện tìm sách tham khảo, nhiều bạn sinh viên mang máy tính xách tay lên thư viện ngồi tra cứu bằng các công cụ trên mạng xã hội. Hiện nay khi mà nhà hàng, quán cà phê, karaoke, vũ trường mọc lên ngày càng nhiều, thu hút bạn trẻ đến thưởng ngoạn thì thư viện, hiệu sách lại vắng bóng, làm cho văn hóa đọc bị giới trẻ lãng quên.

Anh Nguyễn Văn Thắng (nhân viên nhà sách Fahasha, Xã Đàn) cho biết: “Tôi đã làm việc tại nhà sách nhiều năm nay, lượng sách tại đây rất phong phú, đủ thể loại nhưng lượng tiêu thụ lại rất hạn chế. Mấy năm trước việc các bạn trẻ vào mua sách hoặc đọc “ké” sách còn hình ảnh thường gặp thì nay lại rất hiếm thấy. Hiện nay các bạn trẻ vào nhà sách phần lớn chỉ để mua dụng cụ học tập còn mua sách thì khá ít”.

Chung tay xây dựng văn hóa đọc

Đứng trước thực trạng người dân không còn mặn mà với việc đọc sách, những năm qua, Đảng, Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách về phát triển văn hóa đọc như Chỉ thị 42 của Ban Bí thư về “Nâng cao toàn diện của hoạt động xuất bản”, Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về “Ngày sách Việt Nam”; đề án phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030, Luật Thư viện.

Ảnh minh họa

Bộ Giáo dục và Đào tạo có Thông tư về phát triển 5 phẩm chất, 10 năng lực, chủ trương đổi mới thư viện và phát triển văn hóa đọc trong nhà trường phổ thông và mầm non… Tuy nhiên, hiệu quả thực tế vẫn chưa như mong đợi.

Theo nhà văn Nguyễn Phong Việt, ngoài yếu tố tác động của sự bùng nổ công nghệ thông tin, nguyên nhân dẫn đến văn hóa đọc của người Việt ngày một mai một là do thiếu tiết đọc sách trong nhà trường. Gia đình thiếu sự quan tâm, phát triển thói quen đọc sách từ sớm và cho trẻ tiếp xúc với thiết bị công nghệ sớm nhưng thiếu kiểm soát.

Và để giải quyết vấn đề trên, cần xây dựng một chương trình giáo dục kỹ năng đọc trong môi trường truyền thống và môi trường điện tử để giảng dạy không chỉ trong nhà trường cho giáo viên, học sinh mà còn cho cả phụ huynh. “Theo tôi, việc nhà trường bố trí thêm 1 tiết đọc sách cho học sinh là rất cần thiết, bởi tại Việt Nam phần lớn trẻ em đều được đến trường và tiếp xúc với những cuốn sách đầu tiên ở nhà trường.

Vì vậy, thay vì chỉ chú trọng việc học các mẩu truyện có sẵn trong sách, một trích đoạn của tác phẩm chú ta nên có 1 tiết đọc sách để các em được tiếp cận với văn hóa đọc một cách đa dạng và đồng bộ. Từ đó tạo nên thói quen đọc sách và gây dựng văn hóa đọc trong học sinh, sinh viên. Còn đối với các bậc phụ huynh, là người tiếp xúc hằng ngày với trẻ cần phải hiểu được tầm quan trọng của việc đọc sách, khuyến khích, tạo thói quen cho trẻ và phải tự mình trở thành tấm gương đọc sách để trẻ nhìn nhận và noi theo”, nhà văn Nguyễn Phong Việt nhấn mạnh.

Còn theo nhà văn Nguyễn Văn Học, trách nhiệm công dân trong việc xây dựng, phát triển văn hoá đọc là vấn đề rất nghiêm túc, ý nghĩa và thúc đẩy được trách nhiệm đó thì tác dụng xây dựng xã hội, con người bằng sách sẽ rất đáng kể.

Tuy nhiên, cốt lõi của vấn đề trách nhiệm này chính là yếu tố cuốn hút của văn hoá đọc, việc đọc đối với mỗi người. Có hứng thú đọc, người ta mới có trách nhiệm với việc đọc của mình và của người khác. Vậy nên làm gì để hứng thú? Sách hay, hình thức tiếp cận với sách phong phú, thường xuyên, liên tục, tiện lợi, gần gũi nên là mục tiêu để các nhà xuất bản, công ty sách, nhà tổ chức sự kiện sách hướng tới.

“Thí dụ, đã có hội sách, phố sách, thì nên biến nó thành hoạt động diễn ra liên tục. Nên đưa sách đến nhiều cơ sở bằng các mô hình tủ sách dòng họ, thôn, khu phố, khu tập thể, cơ quan, trường học, đơn vị... Nên phát huy nhiều hoạt động có tính chất gắn người dân, học sinh với việc đọc, chia sẻ sách như các cuộc thi tuyên truyền sách, thi viết về sách, diễn kịch, tiểu phẩm theo sách. Vấn đề điều chỉnh giá sách cho phù hợp điều kiện các đối tượng bạn đọc để thêm nhiều cơ hội tiếp cận sách hơn cũng đáng quan tâm”, nhà văn Nguyễn Văn Học chia sẻ.

Bên cạnh đó, nhà văn Nguyễn Văn Học cũng cho rằng, cần đẩy mạnh các hoạt động phát triển văn hóa đọc nhân Ngày Sách Việt Nam 21/4 hằng năm, phát động tuần lễ đọc sách và nhiều hoạt động, sự kiện tôn vinh sách trong tuần lễ này.

Nên tổ chức nhiều hội chợ sách và không chỉ tổ chức ở Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh mà còn ở các tỉnh thành khác trên cả nước, tổ chức thêm nhiều hội sách trực tuyến, phát triển thêm nhiều đường sách, phố sách hơn trên cả nước. Nên đẩy mạnh ứng dụng công nghệ Reading Code (website – một cổng thông tin riêng cho từng tác phẩm).

Đây là giải pháp công nghệ góp phần chống giả và tương tác tốt với người đọc. Về phía Nhà nước cũng cần đầu tư hơn nữa cho hệ thống thư viện, đặc biệt là hệ thống thư viện văn hoá khoa học tổng hợp. Đây là cơ quan giáo dục ngoài nhà trường, nơi học tập suốt đời cho mọi công dân...

Với tinh thần đề cao tầm quan trọng của sách báo và tri thức trong đời sống, Chính phủ đã có rất nhiều những biện pháp thiết thực để phát triển văn hóa đọc. Từ những quyết định quan trọng như thành lập Ngày Sách Việt Nam hay phê duyệt Đề án “Phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng đến năm 2020, định hướng đến năm 2030” khẳng định quan điểm phát triển văn hóa đọc là một trong những nội dung quan trọng của sự nghiệp phát triển văn hóa, giáo dục của đất nước, cho đến việc xây dựng các đường sách ở các thành phố lớn như thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Vũng Tàu, Đà Nẵng… tổ chức các hội nghị, hội thảo chuyên đề về văn hóa đọc, mở các hội chợ triển lãm sách với quy mô lớn ở nhiều địa phương.

Tất cả đều với một mục tiêu: Duy trì và phát triển văn hóa đọc. Thời gian gần đây những dự án phát triển văn hóa đọc do một số cá nhân và tổ chức xã hội thực hiện như “Sách hóa nông thôn”, “Tủ sách miễn phí”, “Sách chuyền tay” cũng đem về những kết quả đáng mừng. Các cuộc thi như “ Đại sứ đọc”, “ Cuốn sách tôi yêu”, “Những cuốn sách làm thay đổi cuộc sống” được tổ chức sôi nổi ở khắp mọi nơi để chào mừng Ngày Sách Việt Nam vào mỗi dịp tháng 4 cũng thu hút sự quan tâm của dư luận xã hội.

Mong rằng với sự chung tay góp sức của cả cộng đồng tiến bộ, sách sẽ mãi là một kênh học tập, giải trí, trao đổi thông tin, bồi đắp tri thức có vai trò quan trọng và được đầu tư phát triển cả về chiều sâu lẫn chiều rộng ở Việt Nam./.