Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, nhận định, nhà làm điện ảnh đang gặp phải nỗi sợ mơ hồ, kìm hãm sự phát triển của dòng phim lịch sử, phim cổ trang. Hội thảo bàn về làm phim lịch sử trong khuôn khổ LHP Quốc tế Hà Nội lần thứ VII thu hút đông đảo nhà quản lý, chuyên gia và nhà làm phim, tìm cách gỡ khó cho dòng phim lịch sử.

Sự sợ hãi kìm hãm sáng tạo

Thứ trưởng Bộ VHTTDL Tạ Quang Đông cho rằng, xu thế sáng tác của điện ảnh quốc tế và Việt Nam luôn xem các tác phẩm văn học như một “mảnh đất màu mỡ”. Cứ 5 tác phẩm điện ảnh có một bộ phim chuyển thể từ tác phẩm văn học. Tại Việt Nam, số lượng phim truyện sản xuất một năm là 40 phim, ở mức trung bình nhưng tiềm năng phát triển sản xuất phim rất phong phú.

“Điện ảnh Việt Nam còn thiếu tác phẩm điện ảnh hay về đề tài lịch sử. Đó cũng là lý do làm cho nhiều người Việt ngày nay, nhất là giới trẻ, tìm đến phim đề tài lịch sử bao gồm phim dã sử, cổ trang của nước ngoài hơn là phim về đề tài lịch sử của Việt Nam. Bởi chính những bộ phim công phu, hấp dẫn được xây dựng từ chất liệu lịch sử của các nền điện ảnh nổi tiếng thế giới đã thu hút, kích thích người xem quan tâm, tìm hiểu lịch sử hơn”, Thứ trưởng Tạ Quang Đông nói.

Phim lịch sử “Hồng Hà nữ sĩ” được đầu tư về câu chuyện, trang phục nhưng chưa tạo được hiệu ứng khán giả

Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều đánh giá, Mỹ và Trung Quốc là hai nền điện ảnh chuyển thể tác phẩm văn học, lịch sử thành công nhất hiện nay. Việt Nam vừa ít phim về đề tài lịch sử, lại càng ít thành công, dù có nhiều nhà làm phim tài năng. Là tác giả của nhiều truyện ngắn được chuyển thể thành phim, ông cho rằng, phim chuyển thể các tác phẩm văn học và khai thác đề tài lịch sử hiện còn gặp nhiều thách thức. Theo ông, lâu nay các nhà làm phim Việt có tâm lý tôn trọng quá, “ý tứ quá mức” với tác giả tác phẩm văn học, vấn đề lịch sử nên đã kìm hãm sự phát triển, sự sáng tạo, hạn chế trong nghệ thuật, tư duy. Vì thế, thay vì bứt phá để tạo ra những góc nhìn mới mẻ và có chiều sâu, họ lại lo ngại về việc phản ánh chưa đúng lịch sử hoặc không đúng tinh thần nguyên tác.

“Chúng ta đang sợ hãi và tự ngăn cản mình”, nhà văn Nguyễn Quang Thiều nói. Nỗi “sợ hãi mơ hồ” này khiến các nhà làm phim áp đặt khiến nhiều tác phẩm chuyển thể khi ra đời trở nên nhạt nhòa, thiếu cá tính. Ông cho rằng, để có đề tài lịch sử hay, nhà làm phim, biên kịch, diễn viên phải sáng tạo trên cơ sở tôn trọng sự thật lịch sử, đồng thời cần có cái nhìn thông thoáng, khác biệt của nhà quản lý và sự đồng tình, ủng hộ của khán giả.

Đạo diễn Charlie Nguyễn chia sẻ: “Tôi biết nhiều người đang ấp ủ triển khai dự án phim lịch sử vô cùng hấp dẫn. Nhưng sự thật có nỗi sợ, hoang mang, bối rối, lúng túng khi tiếp xúc, khai thác chủ đề này. Các nhà làm phim có nỗi sợ mơ hồ. Đó cũng là tâm tư của tôi nhiều năm qua”. Anh chỉ ra rằng, một trong những rào cản lớn khiến nhà làm phim e ngại là nhiều người đang có tâm lý đón nhận phim điện ảnh khai thác đề tài lịch sử theo hướng lịch sử, như một bộ phim tài liệu về lịch sử. “Điều này bó tay, bó chân nhà làm phim. Nếu một bộ phim điện ảnh hoàn toàn lịch sử, sẽ rất khô khan, không có cảm xúc, không thể hấp dẫn khán giả”, đạo diễn Charlie Nguyễn nói.

Để làm nên bộ phim lịch sử đúng đắn, hấp dẫn khán giả cần đảm bảo hai sự thật. Đó là sự thật thực tế và sự thật về tinh thần, cảm xúc, tâm lý, hành trình nội tâm, xung đột tâm lý của nhân vật - những điều này không có trong lịch sử. “Làm phim lịch sử, chúng ta phải tôn trọng sự thật lịch sử để làm phim trong tâm thế không bất an, sợ sai. Điều đó đòi hỏi nhà biên kịch phải nghiên cứu thật sâu về sự kiện lịch sử. Đó cũng là đạo đức nghề nghiệp của người làm nghệ thuật”, đạo diễn Charlie Nguyễn nhấn mạnh.

Chính sách hỗ trợ nhà làm phim sáng tạo

Ông Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cho rằng, phim khai thác đề tài lịch sử là chủ đề quan trọng với sự phát triển điện ảnh nói riêng và sự phát triển văn hóa Việt Nam nói chung. Đây cũng là chủ đề gây nhiều tranh cãi thời gian qua. “Các phim lịch sử sẽ phải là dòng phim quan trọng với đất nước. Chúng ta luôn mong muốn có các bộ phim của người Việt Nam, cho người Việt Nam và vì người Việt Nam. Các bộ phim làm sao để truyền tải thông điệp lịch sử, văn hóa, chính trị”, ông nói và nhấn mạnh, tôn trọng lịch sử là trách nhiệm đạo đức của mọi người, trong đó, có văn nghệ sĩ. “Lịch sử cần được tôn vinh, tôn trọng, trở thành nguồn lực truyền cảm hứng tất cả mọi người nhằm xây dựng niềm tin, lòng tự hào, tự tôn dân tộc”, ông nói thêm.

Đất rừng phương Nam từng gây tranh cãi gay gắt vì một số chi tiết lịch sử

Đồng quan điểm với đạo diễn Charlie Nguyễn, ông Bùi Hoài Sơn cho rằng, tôn trọng sự thật lịch sử, không phủ nhận lịch sử nhưng có nhiều góc khuất các nhà làm phim có thể sáng tạo để bộ phim trở nên hấp dẫn hơn, dễ đi vào trái tim khán giả hơn. “Nhà nước có chính sách tạo điều kiện cho phim lịch sử bằng việc đặt hàng để có các tác phẩm xứng tầm thời đại”, ông Sơn nói.

Nhà quay phim Trinh Hoan cho rằng, làm phim về đề tài lịch sử rất khó, rất rủi ro. Vì vậy, nhà nước cần có sự hỗ trợ, các nhà làm phim tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, bởi hiện nay không có chính sách nào để các nhà làm phim tiếp cận nguồn vốn sản xuất phim. Bên cạnh đó, nhà nước cũng cần xem lại việc ưu đãi thuế VAT cho các nhà làm phim lịch sử. “Nếu không có nguồn vốn hỗ trợ, nhà làm phim phải vay ngân hàng theo lãi suất để làm phim rất nhiều rủi ro, các nhà làm phim rất e ngại. Muốn điện ảnh phát triển, đặc biệt là sản phẩm văn hóa lịch sử thì phải suy nghĩ tới hỗ trợ nguồn vốn. Nhà nước phải có định hướng, tạo điều kiện cho các nhà làm phim lịch sử, nếu không sẽ rất khó để phát triển những bộ phim đề tài lịch sử”, nhà quay phim Trinh Hoan nói.