Theo Bloomberg, ở các nền kinh tế bình thường, đồng tiền nội tệ thường yếu đi trong thời điểm kinh tế khó khăn, nhưng ở Triều Tiên điều ngược lại đang xảy ra.

Triều Tiên bị Mỹ áp đặt các lệnh trừng phạt nghiêm ngặt nhất trong lịch sử, thiệt hại nặng nề do lũ lụt và đại dịch COVID-19 đã tác động nghiêm trọng tới dòng chảy thương mại. Năm 2020, kinh tế Triều Tiên suy giảm mạnh nhất trong hơn hai chục năm qua. Tình trạng thiếu lương thực cũng tồi tệ nhất trong hơn 10 năm.

Tuy nhiên, theo tính toán dựa trên cơ sở trung bình tháng bằng các số liệu của hai tổ chức truyền thông Asia Press International ở Nhật Bản và Daily NK (Hàn Quốc), đồng won Triều Tiên vẫn tăng 25% giá trị so với đồng USD năm 2021. Năm 2020, đồng won tăng 15% giá trị.

Có một số giả thiết trái ngược nhau giải thích tình hình này.

Đẩy giá để hỗ trợ nền kinh tế

Theo ông Kim Byung-yeon, Giáo sư kinh tế tại Đại học Quốc gia Seoul, Triều Tiên có thể đang đẩy giá đồng won để hỗ trợ nền kinh tế nhưng tiếp tục các nỗ lực này có thể gây tổn hại nền kinh tế nhiều hơn.

Tỷ giá hối đoái không chính thức của Triều Tiên được hình thành trên các thị trường địa phương. Các thị trường này đã trở thành một nền kinh tế phi chính thức có quy mô lớn. Tỷ giá chính thức của Triều Tiên luôn ổn định ở quanh mức 100 won đổi 1 USD trong chục năm qua. Tỷ giá không chính thức là khoảng 5.200 won đổi 1 USD.

Do đổi tiền tư nhân bị cấm ở Triều Tiên nên hai tổ chức truyền thông nói trên đã dùng mạng lưới bí mật ở đây để thu thập tỷ giá ở đây. Họ lấy thông tin trao đổi tiền tệ tại các thị trường địa phương.

Theo Daily NK, tỷ giá thường ổn định ở mức 8.000 won/1 USD từ đầu năm 2013 nhưng đồng won bắt đầu tăng giá năm ngoái, đạt mức trung bình tháng 4.723 won vào tháng 8, mức mạnh nhất từ tháng 6/2012.

Đại dịch COVID-19 là nguyên nhân

Ngoài các biện pháp trừng phạt sẵn có của Liên hợp quốc, Mỹ đã áp đặt cấm vận tài chính và thương mại toàn diện với Triều Tiên năm 2017. Tuy nhiên, hàng hóa vẫn vào được Triều Tiên.

Theo ông Lim Soo-ho, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Chiến lược An ninh Quốc gia ở Seoul, điều đó đã thay đổi hẳn khi Triều Tiên đóng cửa biên giới năm 2020. Ông nói: “Vẫn có nhu cầu ngoại tệ. Nhưng khi hàng nhập khẩu vào Triều Tiên bị ngừng, nhu cầu với ngoại tệ cũng tiếp tục giảm”.

Hàng nhập khẩu từ Trung Quốc giảm hơn 90% hàng tháng từ tháng 8/2020 tới tháng 2 năm nay so với năm ngoái. Mức suy giảm sẽ còn tiếp tục trong thời gian tới.

Các cây cầu và con đường giữa Triều Tiên và Trung Quốc thường nhộn nhịp nay trở nên vắng lặng khi biên giới đóng cửa.

Hàng nhập khẩu sụt giảm không phải là lý do duy nhất khiến đồng won tăng giá. 

Hạn chế dùng ngoại tệ

Theo ông Kim Byung-yeon, đồng won tăng giá cho thấy ngoại tệ đã mất sức hút ở Triều Tiên và chính phủ có thể đã hạn chế sử dụng ngoại tệ. Ông nói: “Ngay cả khi hàng nhập khẩu suy giảm, đồng won lẽ ra sẽ không mạnh tới thế nếu thị trường địa phương vẫn có nhu cầu với đồng USD”.

Theo Đại sứ quán Nga, nhiều cửa hàng bán lẻ ở thủ đô Bình Nhưỡng đã ngừng nhận đồng USD hoặc ngừng chấp nhận thanh toán bằng thẻ trả trước dùng ngoại tệ của người nước ngoài sống tại Triều Tiên. Các cửa hàng này yêu cầu họ phải dùng đồng won.

Phần lớn người Triều Tiên giữ đồng USD tại nhà và dùng để mua bán hàng hóa. Hiện tượng này tăng kể từ khi cải cách tiền tệ năm 2009 đã làm giảm giá trị đồng won tới hơn 90%.

Theo ông Kim Byung-yeon, Triều Tiên có thể nhân cơ hội đóng cửa biên giới này để khôi phục hệ thống xã hội và để làm điều đó, chìa khóa là quay lại đồng won.

Chuyên gia Kang Mijin, Tổng giám đốc điều hành NK Investment Development nhận định Triều Tiên có thể đang tìm cách bảo vệ người dân trước những khó khăn kinh tế bằng cách tăng giá đồng won và từ đó gây lạm phát.

Thậm chí còn có giả thiết những người trung gian tiền tệ bí ẩn ở Triều Tiên có thể đang đẩy giá đồng won bằng cách giao dịch đầu cơ.

Tác động lâu dài

Dù vậy, lý do đồng won tăng giá là gì thì các nhà phân tích cho rằng tình trạng tăng giá bất thường này có thể sẽ gây hại.

Theo báo cáo tháng 1, Viện Phát triển Hàn Quốc nhận định suy giảm thương mại và đồng tiền tăng giá cho thấy hệ thống kinh tế có vấn đề. Triều Tiên có thể gặp khủng hoảng kinh tế trầm trọng nhất từ những năm 1990.

Mặc dù đồng won tăng giá có lợi cho các công ty nhà nước và các hộ gia đình không nắm giữ đồng USD, nhưng biến động giá này không có lợi cho cả nền kinh tế. 

Các chuyên gia cho rằng với người Triều Tiên bình thường, đó là dấu hiệu cảnh báo. Với những người nghèo, mức sống của họ có thể giảm mạnh so với những người có thể tiếp cận đồng won tự do.

Dù vậy, bà Choi Eunju, thành viên nghiên cứu tại Viện Sejong ở Hàn Quốc lại cho rằng mọi chuyện không đến mức bi quan như vậy. Bà cho biết Chính phủ Triều Tiên rất quan tâm tới tâm lý người dân và họ đang nỗ lực hết sức để ngăn vấn đề đồng won tăng giá trở thành vấn đề xã hội. Dù vậy nếu tình hình hiện nay kéo dài, mọi chuyện có thể chuyển hướng xấu.