Mục đích của đèn giao thông đếm ngược là giúp tài xế chủ động thời gian, tốc độ để tuân thủ tín hiệu, nhưng thực tế tính năng này lại bị nhiều người biến thành công cụ hỗ trợ họ tăng tốc để vượt đèn đỏ, đèn vàng, hoặc lao qua ngã tư sớm khi đèn xanh sắp bật. Những người kém văn minh cũng coi đồng hồ đếm ngược là tín hiệu để bấm còi inh ỏi thúc giục loạt xe phía trước phóng nhanh cho mình vượt đèn đỏ khi vẫn còn 3-5 giây, thậm chí gần như ép người ta vi phạm luật.

Đây không chỉ là chuyện văn hóa giao thông, mà còn là vấn đề an toàn, là sinh mạng và sức khỏe con người.

Chắc nhiều người vẫn nhớ vụ tai nạn khiến 22 người bị thương trên đường Võ Chí Công (quận Tây Hồ, Hà Nội) tháng 4/2023. Chiếc xe hơi vượt đèn đỏ ở ngã tư Võ Chí Công - Xuân La đâm vào đoàn xe máy đang đi qua. Camera giám sát cho thấy khi đèn đỏ hướng đi Xuân La - Xuân Đỉnh vẫn còn 4 giây, khoảng 17 - 18 xe máy đã di chuyển qua vạch sơn kẻ ngang đường; và ở hướng ngược lại cũng như vậy. Tai nạn thương tâm xảy ra 2 giây sau đó.

Đèn giao thông đếm giây khiến nhiều người nhấp nhổm vượt đèn đỏ. (Ảnh: Sphere)

Đây chỉ là một trong nhiều ví dụ cho thấy tín hiệu đếm giây trên đèn giao thông tạo ra tâm lý nhấp nhổm cho những người luôn muốn tranh thủ từng giây để vượt qua ngã tư, sẵn sàng phạm luật nếu có điều kiện. Có rất nhiều vụ tông xe do tài xế phi nhanh khi đèn xanh còn vài giây, hoặc cố vượt trước khi đèn đỏ sắp hết.

Tâm lý của một bộ phận không nhỏ người tham gia giao thông là vượt càng nhanh càng tốt, nhất là khi thời tiết xấu hoặc giờ tan tầm mệt mỏi. Con số đếm giây dễ đến tâm lý mất bình tĩnh, vội vàng. Ngược lại, khi đèn đỏ không có tính năng đếm giây, tài xế buộc phải tuân thủ tín hiệu về màu sắc.

Đèn giao thông đếm giây cũng gây ra tâm lý chủ quan cho tài xế ở những giao lộ có thời gian chờ đợi khá dài. Nhìn lên đèn đường đếm ngược thấy còn cả 100 giây, nhiều người tranh thủ lấy điện thoại ra lướt mạng, sau đó lại cuống cuồng di chuyển, hoặc đứng ì ra cản trở xe sau, gây nên cảnh rối rắm hỗn loạn và thiếu an toàn.

Vì vậy, nên bỏ đếm giây nhằm thay đổi hành vi của các tài xế. Để mọi người chủ động hơn trong việc tuân thủ tín hiệu thì đã có vai trò của đèn vàng. Không cần lo rằng khi không có bộ đếm giây, người đi đường sẽ phanh gấp dẫn đến các xe tông vào nhau, bởi luật đã quy định xe phải giảm tốc độ khi đến giao lộ, cho dù có đèn tín hiệu hay không.

Tôi rất tâm đắc với ý kiến của PGS.TS Phạm Xuân Mai, thành viên Hội đồng Tư vấn giao thông đô thị TP.HCM, về việc thiết lập thời gian của chu kỳ đèn ở mỗi nút giao một cách linh hoạt theo tình hình giao thông thực tế. Điều này giúp hạn chế xung đột giữa các luồng xe, giúp luồng xe này kịp thoát qua giao lộ trước khi luồng xe hướng khác xuất phát.

Với điều kiện công nghệ hiện nay, giải pháp trên hoàn toàn khả thi. Sự linh hoạt này giúp tiết kiệm thời gian cho người tham gia giao thông, xử lý nhanh các tình huống nhờ sự tối ưu về thời gian. Tài xế sẽ không còn chịu cảnh mệt mỏi khi phải chờ đèn đỏ quá lâu trong khi luồng khác không ai di chuyển, hoặc luồng này chưa “thoát” hết, luồng kia đã ào lên.

Tại Australia, hệ thống SCATS (Sydney Coordinated Adaptive Traffic System) được áp dụng, dựa vào cảm biến trên mặt đường để ghi nhận lưu lượng giao thông thực tế và có điều chỉnh phù hợp. Tại Anh cũng có hệ thống tương tự với tên gọi là SCOOT. Các khảo sát cho thấy từ khi áp dụng hệ thống đó, thời gian di chuyển của tài xế giảm 12% vào các ngày trong tuần và 21% vào cuối tuần.

Israel cũng đang phát triển một công nghệ mang tên NoTraffic, camera ở giao lộ nhận diện phương tiện và người đi bộ để hệ thống tự động điều chỉnh thời gian đèn báo tối ưu.

Với tình trạng giao thông ở Hà Nội và TP.HCM hiện nay, nên áp dụng sớm các công nghệ này để tiến tới bỏ hẳn bộ đếm ngược. Khi đó, không chỉ các tài xế mà người đi bộ cũng được hưởng lợi. Sẽ không còn cảnh cả đoàn xe máy ào lên lấn ở vạch sang đường dành cho người đi bộ khi biết còn vài giây đèn đỏ sẽ bật, khiến họ không biết đặt chân vào đâu. Cũng không còn cảnh người đi bộ đang sang đường thì thót tim vì xe cộ từ các hướng khác tranh thủ mấy giây lao đến.

Bỏ hẳn đếm giây ở đèn giao thông cũng là cách “rèn” cho con người thói quen, ý thức chấp hành luật, một điểm yếu tệ hại về văn hóa giao thông ở Việt Nam hiện nay.