Sau 3 ngày nghị án, chiều ngày 7/11/2023, TAND tỉnh Yên Bái tuyên án các bị cáo trong 2 vụ án “Vi phạm quy định về khai thác tài nguyên” và “Sử dụng trái phép vật liệu nổ” xảy ra tại huyện Yên Bình giai đoạn 2020-2021. Ông Đinh Tiến Hùng (SN 1984) - nguyên Phó Bí thư Thường trực Tỉnh đoàn Yên Bái - được tuyên vô tội.
Dưới góc đô pháp lý, luật sư Đặng Văn Cường, trưởng Văn phòng Luật Chính pháp cho rằng, tòa án xét xử tuyên bố bị cáo không phạm tội ngay trong phiên tòa hình sự sơ thẩm là chuyển ít khi xảy ra ở Việt Nam, bởi vậy, vụ án này sẽ là tâm điểm quan tâm của giới chuyên môn, những người quan tâm đến vấn đề tư pháp hình sự.
Phân tích về vấn đề này, luật sư Cường khẳng định, theo quy định của pháp luật thì một người chỉ bị coi là có tội khi bản án kết tội có hiệu lực pháp luật của tòa án. Bộ luật tố tụng hình sự cũng quy định nghĩa vụ chứng minh tội phạm thuộc về cơ quan tiến hành tố tụng, người phạm tội có quyền bào chữa và không có nghĩa vụ phải chứng minh mình vô tội. Cơ quan điều tra chịu trách nhiệm đối với quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can.
Sự việc khá bất ngờ vào lúc 14h ngày 7.11.2023, TAND tỉnh Yên Bái tuyên án các bị cáo trong 2 vụ án “Vi phạm quy định về khai thác tài nguyên” và “Sử dụng trái phép vật liệu nổ” xảy ra tại huyện Yên Bình giai đoạn 2020-2021. Điều đáng chú ý trong nội dung bản án này là ông Đinh Tiến Hùng (SN 1984) - nguyên Phó Bí thư Thường trực Tỉnh đoàn Yên Bái - được tuyên vô tội.
Theo đó, Hội đồng xét xử sơ thẩm bác bỏ hoàn toàn các cáo buộc của VKSND tỉnh Yên Bái khi cho rằng ông Đinh Tiến Hùng là "người khởi xướng" trong vụ án “Vi phạm quy định về khai thác tài nguyên”.
Chủ toạ phiên toà - thẩm phán Nguyễn Trung Dũng - sau đó tuyên ông Đinh Tiến Hùng không phạm tội. Việc giải quyết các quyền và lợi ích của ông Đinh Tiến Hùng sẽ được thực hiện theo đúng trình tự của pháp luật.
Như vậy, quan điểm của tòa án cấp sơ thẩm cho rằng, việc khởi tố, điều tra, truy tố đối với ông Hùng về tội danh này là không có căn cứ, hành vi của ông Hùng không cấu thành tội phạm nên đã tuyên bố bị can không phạm tội.
“Theo quy định của pháp luật thì trường hợp điều tra, truy tố không đúng quy định pháp luật gây oan sai thì người ký các quyết định này, những người tham gia hoạt động tiến hành tố tụng trong vụ án này có sai phạm và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật, có thể sẽ phải xin lỗi và bồi thường oan sai. Người bị khởi tố oan sai, bị truy tố oan sẽ được xin lỗi, được bồi thường và được phục hồi các quyền cơ bản của công dân, trong đó sẽ được cơ quan đơn vị nhận trở lại làm việc”- luật sư Cường nhấn mạnh.
Tuy nhiên, đây chỉ là bản án sơ thẩm, luật sư Cường cho rằng, rất có thể Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Yên Bái sẽ kháng nghị đối với một phần hoặc toàn bộ bản án này, đặc biệt là với nội dung tuyên bố bị cáo Hùng không phạm tội. Trường hợp có kháng nghị thì bạn án này chưa có hiệu lực pháp luật và hồ sơ sẽ được chuyển đến tòa án cấp cao tại Hà Nội để xét xử theo thủ tục phúc thẩm.
Trong trường hợp bản án sơ thẩm bị kháng cáo hoặc kháng nghị trong thời hạn luật định thì sẽ không có hiệu lực pháp luật đối với phần bản án bị kháng cáo kháng nghị, khi đó các quyền lợi của bị cáo có thể sẽ chưa được phục hồi. Trong vụ án này, nếu ông Hùng không có kháng cáo và viện kiểm sát không có kháng nghị đối với phần xét xử với ông Hùng trong thời hạn luật định thì phần này mới có hiệu lực pháp luật.
Bởi vậy, phải chờ đợi sau 15 ngày, kể từ ngày xét xử sơ thẩm (hết thời hạn kháng cáo, kháng nghị) mà không có bất kỳ kháng cáo kháng nghị nào đối với phần bản án này thì quyền lợi của ông Hùng mới được xem xét phục hồi theo quy định của pháp luật. Còn trường hợp có kháng cáo hoặc kháng nghị thì tòa án cấp phúc thẩm sẽ thụ lý và xem xét xét xử theo quy định của pháp luật. Trường hợp kết quả xét xử phúc thẩm vẫn giữ nguyên nội dung bản án sơ thẩm, xác định ông Hùng không phạm tội thì khi đó mới giải quyết hậu quả của việc điều tra, truy tố oan sai.
“Đây là vụ án phức tạp, quan điểm của cơ quan điều tra, viện kiểm sát và quan điểm của tòa án cấp sơ thẩm là khác nhau, thậm chí là mâu thuẫn nhau, dẫn đến kết quả giải quyết vụ án tuyên bố bị cáo không phạm tội là khá bất ngờ. Thông thường những vụ án mà tòa án xét xử tuyên bố bị cáo không phạm tội là những vụ án kéo dài nhiều năm, có sai sót về đánh giá chứng cứ, về quy trình tố tụng. Tuy nhiên những năm gần đây, những vụ án oan sai đã giảm đi nhiều. Thực tiễn tố tụng cho thấy, những vụ án mà khởi tố, điều tra, truy tố nhưng không có căn cứ để kết tội đối với bị can (do không chứng minh được tội phạm) thì thông thường sẽ kết thúc bằng quyết định đình chỉ điều tra, vụ án đẩy ra đến tòa án để xét xử và tòa án tuyên bố bị cáo không phạm tội là hiếm khi xảy ra trong những năm gần đây”- luật sư Cường phân tích.
Dưới góc độ luật sư từng tham gia bào chữa nhiều vụ án, luật sư Cường cho rằng, dù gì thì vụ án này cũng cho thấy niềm tin vào công lý đối với bị cáo, với người bào chữa, gia đình của bị cáo và nhiều người khác trong xã hội.
Tuyên một bản án có nội dung bị cáo không phạm tội như vậy phần nào thể hiện sự khách quan của hội đồng xét xử và có thể sẽ được dư luận đồng tình ủng hộ. Còn đối với nội dung bản án, kết quả xét xử thì phải căn cứ vào kết quả điều tra, truy tố và kết quả tranh tụng công khai tại phiên tòa. Việc bị cáo có tội hay không có tội do hội đồng xét xử quyết định theo đa số, căn cứ vào quy định pháp luật, căn cứ vào kết quả tranh tụng công khai tại phiên tòa.
“Tòa án cấp sơ thẩm có quyền tuyên bố bị cáo không phạm tội nếu bị cáo không thực hiện hành vi phạm tội hoặc hành vi không thỏa mãn dấu hiệu cấu thành tội phạm. Tòa án cấp phúc thẩm cũng có thể tuyên bố giữ nguyên bản án sơ thẩm đối với nội dung kháng cáo hoặc sửa bản án sơ thẩm hoặc hủy bản án sơ thẩm để xét xử lại, điều tra lại... Bởi vậy, nếu có kháng nghị thì bị cáo và gia đình sẽ tiếp tục hồi hộp chờ đợi kết quả xét xử phúc thẩm, sẽ tiếp tục tinh thần nghị lực để theo đuổi vụ án, bào chữa để bảo vệ quan điểm như đã trình bày ở cấp sơ thẩm”- luật sư Cường nói.
Theo luật sư Cường, vụ án này dư luận xã hội quan tâm và cơ quan tiến hành tố tụng sẽ phải thận trọng trong việc xem xét đánh giá chứng cứ, đánh giá về bản chất vụ án. Nếu xét thấy việc tuyên bố bị cáo không phạm tội là đúng pháp luật, nhận thấy có sai phạm trong quá trình điều tra, truy tố thì cũng có thể Viện kiểm sát tỉnh Yên Bái sẽ không kháng nghị, khi đó quyền lợi của bị cáo mới thực sự được phục hồi và sẽ xem xét đến trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân khi có những sai phạm về tố tụng hình sự trong vụ án này. Trong trường hợp bản án có hiệu lực pháp luật xác định bị cáo bị oan và không kết tội bị cáo thì trách nhiệm bồi thường của nhà nước cũng sẽ được đặt ra, khi đó bị cáo có quyền yêu cầu xin lỗi, cải chính công khai và bồi thường thiệt hại theo quy định của Luật trách nhiệm bồi thường của nhà nước hiện hành.
Luật sư Cường cũng khẳng định, trong trường hợp bản án có hiệu lực pháp luật xác định bị cáo bị oan và không kết tội bị cáo, trách nhiệm bồi thường của Nhà nước cũng sẽ được đặt ra, khi đó bị cáo có quyền yêu cầu xin lỗi, cải chính công khai và bồi thường thiệt hại theo quy định của Luật trách nhiệm bồi thường của nhà nước hiện hành.
